Bài đồng dao Bắc kim thang là một trong những giai điệu quen thuộc của tuổi thơ người Việt. Với tiết tấu vui tai, lời ca dễ nhớ, bài đồng dao này đã theo chân biết bao thế hệ lớn lên. Tuy nhiên, ẩn sau lời hát tưởng chừng đơn giản ấy là những ý nghĩa nhân văn sâu sắc.
Bắc kim thang cà lang bí rợ
Cột qua kèo là kèo qua cột
Chú bán dầu qua cầu mà té
Chú bán ếch ở lại làm chi
Con le le đánh trống thổi kèn
Con bìm bịp thổi tò tí te tò te.
“Bắc kim thang cà lang bí rợ” – câu mở đầu quen thuộc trong bài đồng dao dân gian đã đi sâu vào ký ức tuổi thơ của bao thế hệ người Việt, đặc biệt là ở miền Tây Nam Bộ. Dù nhiều người chỉ hát theo thói quen hoặc coi đó là một bài vè vui nhộn, nhưng nếu tìm hiểu kỹ, bài đồng dao này lại ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc về tình cảm con người và cuộc sống lao động xưa kia.
Trước hết, “Bắc kim thang” không phải là một cụm từ vô nghĩa như nhiều người vẫn tưởng. Thực chất, đây là tên gọi của một kiểu giàn dựng truyền thống dùng trong việc trồng các loại cây dây leo như bí, bầu, mướp… tại các vùng quê Nam Bộ. Người dân sẽ dựng hai cột tre chéo nhau tạo thành hình thang giống kim tự tháp, sau đó nối ngang bằng những thanh tre dài gọi là kèo, tạo nên một giàn bền chắc để cây leo lên và phát triển. Đây là hình ảnh tiêu biểu cho sự cần cù, sáng tạo trong lao động của người nông dân.
Khi áp dụng hình ảnh này vào bài đồng dao, cụm “bắc kim thang cà lang bí rợ” không chỉ đơn thuần là mô tả việc trồng trọt, mà còn ẩn dụ cho sự gắn kết bền chặt giữa những con người cùng lao động, cùng chia sẻ cuộc sống. Trong bài đồng dao, anh bán dầu và anh bán ếch là hai nhân vật xuất hiện xen kẽ, mỗi người một nghề, nhưng lại gắn bó như hình với bóng. Họ không chỉ là hàng xóm mà còn là bạn đồng hành trong cuộc sống vất vả mưu sinh. Hình ảnh ấy tượng trưng cho tình bạn keo sơn, đồng cam cộng khổ, không phân biệt nghề nghiệp, địa vị, miễn là có sự cảm thông và sẻ chia.
Câu chuyện buồn trong bài – một người đi chợ vắng, người kia rơi xuống cầu khỉ – cũng phản ánh một cách nhẹ nhàng về sự mong manh của số phận người dân lao động xưa. Những cây cầu khỉ, những phiên chợ quê, những gánh hàng rong… là những lát cắt rất thực trong cuộc sống, nơi mà một phút sơ sẩy cũng có thể dẫn đến những mất mát lớn lao. Nhưng bên cạnh đó, bài đồng dao vẫn truyền đi một thông điệp thấm đẫm nhân văn: khi có tình cảm gắn bó chân thành, thì sự mất mát sẽ không bị quên lãng, mà luôn được nhớ đến bằng nỗi thương xót và yêu thương.
Tóm lại, “Bắc kim thang” không chỉ là một bài hát dân gian để trẻ con chơi vui, mà còn là bức tranh thu nhỏ về đời sống người dân vùng sông nước, nơi những con người bình dị sống chan hòa, gắn bó và cùng nhau vượt qua mọi khó khăn. Bài đồng dao vừa mang tính nghệ thuật dân gian, vừa là một thông điệp về tình người, tình bạn, và sự sẻ chia trong cuộc sống thường nhật.
Theo một truyền thuyết dân gian được lưu truyền trong dân gian miền Tây, anh bán dầu và anh bán ếch không đơn thuần chỉ là hai nhân vật được gọi tên vui nhộn trong bài hát. Họ thực chất là đôi bạn thân thiết ngoài đời. Anh bán dầu từng giúp bạn mình lo đám ma cho mẹ, từ đó cả hai gắn bó như anh em ruột thịt, cùng nhau mưu sinh qua những phiên chợ quê.
Một ngày nọ, anh bán ếch ra đồng và vô tình giải cứu được một cặp chim le le và bìm bịp đang mắc bẫy. Điều đặc biệt là, sau khi được cứu, hai loài chim này lại hiện nguyên hình là linh vật và tiết lộ với anh một bí mật động trời: hai con ma da dưới sông đang lập mưu kéo chân anh cùng người bạn thân xuống sông chết, để chúng được thế mạng và trở lại dương gian. Theo lời tiên tri, sự việc sẽ xảy ra trong 7 ngày tới.
Biết được điều ấy, anh bán ếch kể lại câu chuyện cho anh bán dầu với mong muốn cùng nhau tránh tai ương. Nhưng đáng tiếc, anh bán dầu không tin – vì câu chuyện quá hoang đường. Không còn cách nào khác, anh bán ếch đã lén chuốc say bạn mình mỗi ngày, nhằm khiến anh không thể qua sông buôn bán – tránh thời điểm tai họa ập tới.
Đến ngày thứ 7 định mệnh, anh bán dầu bất ngờ tỉnh táo, vội vã khuân hàng qua sông vì nghĩ đã quá muộn để đi chợ. Khi bước lên cầu khỉ, đúng lúc định mệnh đã điểm. Hai con ma da hiện hình, dùng tà thuật kéo chân anh xuống sông, khiến anh chết oan ức.
Đau lòng tột độ nhưng cũng vẫn còn khiếp sợ, anh bán ếch không dám vớt xác bạn ngay. Sáng hôm sau, anh mới lặng lẽ vớt xác, lo hậu sự cho người tri kỷ. Khi nghi thức ma chay bắt đầu, cặp chim le le và bìm bịp bay đến, kêu lên những tiếng thảm thiết – như tiếng trống kèn vang dội trong đám ma, khiến bài đồng dao ra đời từ đó.
Bài đồng dao Bắc kim thang không chỉ là một trò chơi ngôn ngữ dân gian mà còn là biểu tượng văn hóa của trí tuệ và lòng nhân hậu người Việt. Qua thời gian, bài đồng dao này vẫn giữ nguyên giá trị giáo dục, nhắc nhở mỗi người về lòng yêu thương, sự sẻ chia và đạo lý làm người.
Tham khảo thêm:
Bình Luận